سنگ ها

9   درس علوم تجربی چهارم ابتدایی بخش 9  سنگ ها سنگ ها ازجمله موادی هستند که در همه جای کره زمین وجود دارند. روی زمین، در رودخانه ها، کوه ها و کف دریاها و داخل زمین هم سنگ وجود دارد. سنگ ها انواع متفاوتی دارند. بعضی زبر و بعضی دیگر صاف هستند. بعضی درشت و برخی کوچک. بعضی از سنگ ها به علت استحکام فراوان، سال ها به شکل بناهای تاریخی باقی می مانند. سنگ های رسوبی:   بعضی از سنگ ها بر اثر ته نشین شدن مواد داخل آب به وجود  می آیند. رودها مقدار زیادی مواد را با خود به دریاها و دریاچه ها می برند. این مواد به دلیل سنگینی به ته دریا می روند. روی هم قرار می گیرند و پس از سفت شدن سنگ هایی را به وجود می آورند که به آنها سنگ های رسوبی گفته می شود. سنگ های رسوبی لایه لایه اند که رنگ یا جنس هر لایه با لایه دیگر متفاوت است. سنگ های رسوبی در کوه های البرز و زاگرس به فراوانی یافت می شوند. ریگ،  شن و سنگ های آهکی نمونه هایی از سنگ های رسوبی هستند. سنگ های آذرین:  گروه دیگری از سنگ ها بر اثر سرد شدن مواد بسیار داغ به وجود آمده اند که قبلاً در زمین بوده اند. دمای اعماق زمین زیاد است و بعضی سنگ ها را ذوب می کند. این سنگ ها در زیر یا سطح زمین دوباره سرد می شوند و سنگ هایی را به وجود می آورند که به آنها آذرین می گویند. سنگ های کوه هایی مانند دماوند و الوند از نوع آذرین است. سنگ های آذرین از بلورهای ریز یا درشت تشکیل شده اند. سنگ های دگرگون شده: بعضی از سنگ های رسویی یا آذرین اگر مدت زیادی در اعماق زمین بمانند، باید فشار و گرمای زیادی را تحمل کنند. این سنگ ها مانند آجر پخته می شوند و شکل قبلی خود را از دست می دهند و به همین دلیل به آنها سنگ های دگرگون شده می گویند. (مانند سنگ مرمر) سنگ ها از چه ساخته شده اند؟  همه سنگ ها از یک یا چند کانی به وجود آمده اند. کانی چیست؟ مغز مداد شما یک کانی است. گچی که با آن می نویسید، پنجره های فلزی و حتی نمکی که با غذا می خورید یک کانی است. بعضی کانی ها مانند نمک به همان شکل خود قابل استفاده اند. اما بعضی دیگر این گونه نیستند بلکه سنگ معدن بعضی کانی ها مانند فلزات را برای به دست آوردن مواد مورد نیاز کاملاً خرد و ذوب می کنند. فایده سنگ ها و کانی ها:  سنگ ها و کانی ها در امر ساختمان سازی، صنعت، پزشکی و غیره به کار می روند. مصارف کانی ها باید با دقت و صرفه جویی فراوان صورت گیرد. پرسش های بخش 9  درستی یا نادرستی جملات زیر را تعیین کنید. 1- در سنگ های رسوبی جنس لایه ها همیشه یکسان نیست. درست                            نادرست   2- یک تکه سنگ گرانیت فقط از یک نوع ماده تشکیل شده است. درست                            نادرست   3- کانی های کشور ما تمام نمی شوند. درست                            نادرست   4- افزایش جمعیت، نیاز بشر را به کانی افزایش داده است. درست                            نادرست   5- برای به دست آوردن فلزات از کانی ها، آنها را به همان شکل استخراج شده استفاده می کنند. درست                            نادرست   سوالات تشریحی: به پرسش های زیر پاسخ کامل دهید: 1- سنگ های رسوبی چگونه درست می شوند؟ رسوبات رودخانه ها در دریاها ته نشین می شوند و به تدریج در زمان های زیاد سنگ های رسوبی را درست می کنند. 2- چرا سنگ های رسوبی کناره های صاف دارند؟ بر اثر غلطیدن در آب و ساییده شدن کناره صاف پیدا می کنند. 3- سنگ نمک چگونه تشکیل می شود؟ وقتی نمک در آب به اندازه ای حل شود که دیگر نتواند در آب حل شود، ته نشین شده و بلورهای سنگ نمک را درست می کند. 4- سنگ ها از چه نظر با هم تفاوت دارند؟ نوع و جنس، شکل ظاهر، مدت زمان تشکیل آن، رنگ و استحکام 5- همانطور که می دانید سنگ های کوه های البرز و زاگرس رسوبی هستند. آیا می توانیم بگوئیم زمانی این کوه ها زیر دریاها بوده اند؟ بله، چون بر اثر رسوبات مختلف در اثر سالیان طولانی به وجود آمده اند. 6- چرا گاهی سنگ های آذرین بلورهای درشت دارند؟ اگر مواد مذاب در نزدیکی سطح زمین به تدریج سرد شوند بلورهای درشت پیدا می کنند. 7- به چه دلیل گفته گفته می شود سنگ ها تغییر می کند؟ زیرا سنگ های دگرگونی که منشأ رسوبی یا آذرین دارند، در اثر گرما و فشار زیاد تغییر یافته اند. 8- در چه جاهایی از ساختمان سنگ مصرف می شود؟ نمای ساختمان، کف ساختمان 9- کدام کانی ها به طور خاص در زمین یافت می شوند؟ گوگرد و نمک 10- چگونه می توان سنگ معدن را از کانی جدا نمود؟ سنگ معدن را حرارت می دهند و خرد می کنند. فلز به صورت مایع از سنگ جدا می شود. 11- زغال سنگ چه نوع سنگی است؟ سنگ سوختی 9 © 2002-2005, Islamic Republic of Iran Broadcasting Website.