مخلوط ها

    5 

 

درس علوم تجربی چهارم ابتدایی

 

 

بخش 5

مخلوط ها

 

مخلوط چگونه تشکیل  می شود؟:

 وقتی دو یا چند ماده مختلف با یکدیگر به ترتیبی بیامیزند که ما بتوانیم آنها را از هم جدا کنیم و هر ماده ای خاصیت خود را حفظ کند، مخلوط تشکیل شده است.

در مخلوط  ممکن است مواد مخلوط شونده همگی جامد، مایع و یا گاز باشند، یا یکی از مواد جامد و دیگری مایع باشد مثل نمک و آب که مخلوط آب نمک درست می کنند.

هوای اطراف ما که گازی شکل است مخلوطی از گازهای مختلف است. بسیاری از خوراکی ها نیز به صورت مخلوط مصرف می شوند.

در یک مخلوط، هر ماده تمام خاصیت های خود را حفظ می کند.

 

مخلوط های یکنواخت (محلول):

وقتی یک حبه قند را در آب می اندازید، ذره های قند از هم جدا می شوند و در بین ذره های آب قرار می گیرند و مخلوط یکنواخت درست می کنند. در نتیجه قند در آب حل می شود. به این نوع مخلوط، محلول می گوئیم.

ماده حل شونده و ماده حلال:

اگر یک قاشق شکر را در آب بریزید و هم بزنید، شکر در آب  حل می شود. در این محلول به شکر ماده حل شونده و به آب ماده حل کننده یا حلال می گویند. محلول شکر در آب یک محلول جامد در مایع و محلول الکل در آب محلول مایع در مایع است.

در محلول ها، ماده حل شده، خود به خود از حلال جدا نمی شود.

 

 

 

پرسش های بخش 5

پاسخ صحیح را با علامت × مشخص کنید.

1- کدامیک از مخلوط های زیر محلول است؟

روغن در آب 

نفت و آب   

نمک و آب   

نشاسته و آب

 

2- کدامیک از مخلوط های زیر محلول مایع در مایع است؟

آب و روغن زیتون 

آب و آبلیمو  

آب و نشاسته 

آب و اکسیژن

 

3- آب داغ چه نوع محلولی است؟

جامد در مایع 

مایع در مایع

جامد در جامد

گاز در مایع  

 

4- بهترین راهی که می توانیم بفهمیم یک مخلوط، محلول است یا نه چیست؟

جوشانیدن 

از صافی رد کردن 

بی حرکت در جایی قرار دادن 

با  هم زدن

 

5- در لیوان شیر یک حبه قند انداختیم و هم زدیم در این محلول به شیر چه می گویند؟

حلال 

حل شونده   

مخلوط   

محلول 

 

 

 

پرسش های تشریحی:

 به پرسش های زیر پاسخ کامل دهید:

1- مخلوط چیست؟

وقتی دو یا چند ماده با هم بیامیزند و ما بتوانیم به راحتی آنها را جدا کنیم آن مواد با هم مخلوط شده اند، در مخلوط، مواد خواص خود را از دست نمی دهند.

 

2- آیا می توانیم روغن مایع و آبلیمو را مایع در مایع بدانیم؟ چرا؟

خیر، زیرا این دو مایع در یکدیگر حل نمی شوند و مایع در مایع یک نوع محلول است.

 

3- به ماده ای که مواد دیگر را در خود حل می کند چه می گویند؟

حلال

 

4- چگونه می فهمیم دو ماده مایع که با هم آمیخته شده اند مخلوط هستند یا محلول؟

در صورتی که دو مایع به طور یکنواخت دیده شوند و پس از مدتی که ساکن می مانند از هم جدا نشوند، محلول هستند و اگر یک مایع در مایع دیگر به صورت معلق دیده شود، مخلوط است که پس از ساکن ماندن به تدریج از هم جدا می شوند.

 

5- مخلوطی نام ببرید که از دو ماده جامد تشکیل شده باشد؟

شکر و عدس، نخود و لوبیا

 

6- مخلوطی از یک ماده جامد و یک مایع نام ببرید که محلول نباشد؟

شن و آب

 

7- هوا یک مخلوط است یا ترکیب؟

مخلوط است.

 

8- در یک محلول آب شیرین آیا مزه سطح مایع با ته مایع با هم فرق دارد؟چرا؟

نه، زیرا ذره های قند به آرامی از هم جدا شده و در بین ذره های آب قرار گرفته و مخلوط یکنواختی به دست آمده یعنی قند در آب حل شده.

 

9- در محلول مواد چگونه پراکنده می شوند؟

به طور یکنواخت پراکنده می شوند.

 

10- آیا در محلول همه موادی که وجود دارند دیده می شوند؟

خیر، ماده حل شونده دیده نمی شود.

 

11- چرا در هوا هیچیک از مواد تشکیل دهنده را نمی بینیم؟

 زیرا همگی گاز هستند.

5 © 2002-2005, Islamic Republic of Iran Broadcasting Website.

ساختمان بدن موجودات زنده

 

بخش اول

 ساختمان بدن موجودات زنده

 

 

موجودات زنده با موجودات غیر زنده متفاوتند. آجر، صندلی و کتاب جزء موجودات غیر زنده و پروانه، درخت و گنجشک جزء موجودات زنده هستند. رشد، حرکت و تولید مثل از مهم ترین تفاوت های موجودات زنده و غیر زنده می باشد.

 

سلول چیست؟

بدن ما و همه موجودات زنده از واحدهای بسیار کوچکی به نام سلول ساخته شده است. سلول واحد ساختمانی بدن است.

ساختمان سلول: برای دیدن سلول به دلیل کوچک بودن آن، باید از وسیله ای به نام میکروسکوپ استفاده کنیم. با میکورسکوپ می توان همه چیز را بیشتر از 1000 برابر بزرگ کرد.

 

هر سلول 3 بخش دارد:

 1- پوسته، 2- سیتوپلاسم و 3- هسته. پوسته مانند پوششی در اطراف سلول کشیده شده است. سیتوپلاسم، مایع غلیظی است که تمام سلول را پر می کند. یک هسته کوچک نیز در داخل سیتوپلاسم است. شکل و اندازه سلول ها با هم متفاوت است.

در ساختمان برگ سه نوع سلول مشاهده می کنیم که هر یک کار معینی انجام می دهند. سلول ها از غذایی که وارد آنها می شود استفاده می کنند و در صورت آسیب دیدن آنها تقسیم می شوند و سلول جدیدی را به وجود می آورند و اینک ار تا پایان عمر ادامه دارد.

سلول ها کار های مختلفی انجام می دهند. مثلاً سلول عصب (انتقال پیام) سلول استخوان (استحکام) سلول ماهیچه (حرکت) و سلول روده (جذب) غذا را به عهده دارند.

 

شباهت های سلول ها:

 1- همه سلول ها سه بخش اصلی (پوسته،هسته، سیتوپلاسم) دارند.

 2- همه سلول ها رشد می کنند.

 3- همه سلول ها تقسیم می شوند.

در برگ دونوع سلول وجود دارد: 1- روی برگ از سلول های نازک و پهن تشکیل شده و 2- در درون برگ سلول های مستطیلی که سبزینه دارند وجود دارد.

 

 

 

پرسش های بخش 1

سوالات چهارگزینه ای:

 پاسخ صحیح را با × علامت بزنید:

1- کدامیک از موارد زیر در بدن تمام موجودات زنده وجود دارد؟

استخوان

ماهیچه 

سلول   

پوست  

 

2- رشد بدن انسان به سبب چیست؟

ورزش کردن       

استراحت کردن  

تقسیم سلول ها     

کش آمدن سلول ها   

 

3- پوششی که در اطراف سلول ها وجود دارد چه نامیده می شود؟

استخوان

پوسته 

سیتوپلاسم   

هسته  

 

4- ساختمان بدن کدام موجود زیر از تعداد سلول بیشتری تشکیل شده است؟

شتر   

پلنگ  

خروس

مورچه 

 

5- مایع غلیظی که سلول را فرا گرفته است چه نام دارد؟

پوسته 

سیتوپلاسم 

ماده سلولی

هسته 

 

6- هسته ی کدامیک از سلول های زیر نسبت به سلول های دیگر کوچک تر است؟

سلول استخوان

سلول عصب    

سلول ماهیچه  

سلول روده      

 

 

سوالات تشریحی

 به سوالات زیر پاسخ کامل دهید:

1- مراحل رشد و تقسیم سلول در شکل زیر به هم ریخته است، با زدن شماره آنها را مرتب کنید.

 

2- چه تفاوت ها و چه شباهت هایی در بین سلول های مختلف بدن انسان دیده می شود؟

همه سلو لها از نظر رشد، تقسیم سلول و احتیاج به غذا شبیه هم هستند. ولی تفاوت آنها در شکل، اندازه و نوع کاری است که انجام می دهند.

 

3- چهار نمونه از سلول های بدن را نام ببرید و وظیفه هر یک را بنویسید؟

سلول عصب (انتقال پیام) - سلول روده (جذب غذا) - سلول ماهیچه (حرکت) - سلول شش (جذب اکسیژن)

 

4- سلول گیاهی با سلول جانوری چه تفاوتی دارد؟

سلول گیاهی دو پوسته دارد به همین دلیل محکم تر از سلول های جانوری است.

 

5- سلول ها چگونه زیاد می شوند؟

تقسیم سلولی

 

6- سلول از چه قسمت هایی تشکیل یافته است؟

پوسته،سیتوپلاسم، هسته

 

7- کدام عمل در مورد بیشتر سلول ها تا آخر عمر صورت می گیرد؟

تقسیم شدن

1 © 2002-2005, Islamic Republic of Iran Broadcasting Website.

جانوران بی مهره

بخش 4

جانوران بی مهره

 

دانستید که جانوران را به دو دسته مهره داران و بی مهرگان تقسیم می کنیم.

 

جانوران مهره دار:

مانند ماهی ها، دوزیستان، پرندگان و غیره که بدنشان دارای اسکلت از جنس استخوان است.

 

جانوران بی مهره:

جانورانی هستند که در بدنشان اسکلت استخوانی وجود ندارد. بی مهرگان دسته بزرگی  از جانوران را تشکیل می دهند مانند مرجان ها، نرم تنان، خارتنان و حشرات و

 

کرم ها و بند پایان:

گروه کرم ها و بندپایان گروه بسیار بزرگی از بی مهرگان هستند که دانشمندان آنها را به طبقات کوچک تر تقسیم کرده اند. کرم ها از لحاظ شکل به سه گروه تقسیم می شوند:

1- کرم های پهن.   2- کرم های لوله ای.     3- کرم های حلقوی

کرم های پهن مانند کرم کدو، بدنشان از قطعه های پهن تشکیل شده است. یک نوع از کرم کدو در روده انسان زندگی می کند و به این موجود که غذای مورد نیاز خود را از بدن موجود زنده دیگر می گیرد، انگل می گوئیم.

کرم های لوله ای مانند آسکاریس بدن باریکی دارند. کرم آسکاریس در داخل روده انسان زندگی می کند و در همانجا تخم ریزی می کند. تخم ها همراه مدفوع از روده خارج شده و محیط را آلوده می کنند. تخم آسکاریش از راه سبزیجات نشسته و آب آشامیدنی آلوده به بدن منتقل می شوند.

یکی دیگر از کرم های لوله ای انگل کرمک است. کرمک در انتهای لوله گوارش کودکان رشد می کند و باعث خارش شدید می شود.

کرم های حلقوی: بدن این کرم ها از حلقه های زیادی درست شده است. مانند کرم خاکی. این کرم برای یافتن غذا در خاک حرکت می کند و برای باغچه و زمین کشاورزی مفید است زیرا خاک را جابه جا می کند و هوا را به ذرات خاک می رساند.

 

بندپایان:

بندپایان شامل حشرات، عنکبوت ها، خرچن گها و هزارپاها می باشند. نمونه هایی از بندپایان در جنگل، دریا و حتی خانه ها یافت می شود مانند مورچه، پروانه، خرچنگ، هزارپا و بندپایان فراوان ترین گونه جانوران بی مهره هستند.

حشرات 6 پا دارند. عنکبوت ها 8 پا دارند. بعضی سمی و بعضی غیر سمی اند. خرچنگ ها  در آب زندگی می کنند پوشش خارجی بدن آنها سفت است. بعضی خرچنگ ها خوراکی هستند. هزارپاها بعضی علف خوار و بعضی گوشتخوارند. هزارپای گوشتخوار، سمی است.

 

 

 

پرسش های بخش 4

جالی خالی را با کلمات مناسب پر کنید:

1- به جانورانی که در بدن آنها اسکلت استخوان وجود نداشته باشد بی مهره می گویند.

 

2- به موجود زنده ای که غذای خود را از بدن موجود زنده دیگر می گیرد انگل می گویند.

 

3- نرم تنان در گروه جانوران بی مهره قرار دارند.

 

4- هشت پا یک جانور بی مهره دریایی است که به گروه بزرگ تر بی مهرگان تعلق دارد و به گروه کوچک تر نرم تنان.

 

5- عروس دریایی بی مهره ای از جنس مرجان ها است.

 

6- حشرات بدنشان از 3 قسمت سر و سینه و شکم تشکیل شده، 2 شاخک و 6 پا دارند.

 

7-  کرم کدو از نوع کرم های پهن و کرم خاکی از نوع کرم های حلقوی است.

 

 

 

پرسش های تشریحی:

 به پرسش های زیر پاسخ کامل دهید.

 1- چه تفاوت مهمی در میان جانواران مهره دار و بی مهره وجود دارد؟

جانوران مهره دار دارای اسکلتی از جنس استخوان هستند و جانوران بی مهره در بدن خود فاقد این اسکلت استخوانی می باشند.

 

2- بدن بی مهرگان ساده تر است یا مهره داران؟

بی مهرگان

 

3- انواع گروه های بی مهرگان را نام ببرید؟

اسنفج ها، مرجان ها، نرم تنان، خارتنان، کرم ها، بندپایان

 

4- مرجان ها چه شباهت هایی با اسفنج ها دارند؟

هردو گروه در کف دریاها زندگی می کنند و بعضی از گونه های هر یک حرکت دارند.

 

5- تخم کرم کدو چگونه از گاو به انسان منتقل می شود؟

مدفوع آلوده انسان علف هایی را که گاو می خورد آلوده می کند و تخم کرم در بدن حیوان به نوزاد تبدیل می شود و زنده می ماند و با خوردن چنین گوشتی نوزاد کرم کدو به انسان و روده او منتقل شده تبدیل به کردم کدو می شود.

 

6- کرم آسکاریس چه می خورد؟

غذای گوارش یافته را می خورد.

 

7- فرق پوشش بدن حلزون با بدن صدف چیست؟

پوشش بدن حلزون حفره ای است و پوشش بدن صدف دوکفه ای است.

 

8- حشرات چه خصوصیات  مشترکی دارند؟

همگی 6پا و 2 شاخک دارند و بدنشان از سه قسمت تشکیل شده است.

 

9- کدام گروه از بی مهرگان به هیچ گروه دیگری شبیه نیستند؟

خارتنان

 

10- چند نوع از خارتنان را نام ببرید؟

توتیا و ستاره دریایی

 

11- اگر قبل از مصرف سبزی آن را ضد عفونی نکنیم، کدام بیماری انگلی در انتظار ماست؟

به انگل آسکاریس مبتلا می شویم.

 

12- یک نوع خرچنگ خوراکی را نام ببرید؟

میگو