انسان و محیط زیست

بخش یازدهم - انسان و محیط زیست

غذاهایی که ما می خوریم انرژی لازم را برای بدن ما، برای نشستن،‌ راه رفتن،‌ حرکت کردن و صحبت کردن فراهم می کنند.
غذاهای ما به دو گروه تقسیم می شوند:
1- غذاهای گیاهی
2- غذاهای جانوری


یعنی انرژی بدن ما از جانوران یا گیاهانی که می خوریم تأمین می شود. در سال های پیش آموختید که گیاهان با استفاده از نور خورشید غذاسازی می کنند و گیاه خواران از غذای ساخته شده گیاهان بهره می گیرند و جانوران گوشتخوار نیز از گیاه خواران تغذیه می کنند. همه جانوران زنده ای که از گیاهان تغذیه می کنند مصرف کننده نامیده می شوند. روابط غذایی موجودات زنده را زنجیره غذایی می نامند که از سه حلقه تشکیل شده است :‌یک تولید کننده و حقله های دوم به بعد مصرف کننده.


شبکه غذایی چیست؟
در این تصویر یک شبکه نمایش داده شده یعنی شبکه ای که در آن جانداران مختلف از نظر غذایی به یکدیگر مربوطند که به آن شبکه غذایی می گویند. بنابراین هر یک از ما یک شبکه غذایی بزرگ هستیم. ما و همه گیاهان و جانورانی که غذای ما را تشکیل می دهند، این شبکه بزرگ را به وجود می آوریم.


محیط زیست:
هر چه در اطراف شما وجود دارد و بر زندگی شما اثر می گذارد محیط زیست را تشکیل می دهد. محیط زیست جانداران مختلف شبیه هم نیستند. بیشتر جانداران و گیاهانی که در مناطق مختلف کرده زمین زندگی می کنند برای زندگی کردن در همان منطقه ساخته شده است. مثلاً جاندارانی که در جنگل می کنند نمی توانند در بیابان زندگی کنند.


اثر انسان بر محیط زیست:
همه چیزهایی که در طبیعت وجود دارند و انسان از آنها استفاده می کند منابع طبیعی نامیده می شوند. گیاهان و جانوران منابع طبیعی زنده و هوا، ‌آب و خاک منابع طبیعی غیر زنده هستند. مثلاً تا به حال تصور کرده اید که چند بار می توان چمن را کوتاه کرد؟ چمن همیشه می تواند بخش های بریده شده خود را جبران کند و به همین دلیل همیشه در حال رشد است. این منابع که در صورت مصرف شدن خیلی زود جبران می شوند منابع جبران شدنی نام دارند. گیاهان و جانوران نیز در صورت بهره برداری صحیح می توانند جبران شوند. چون همه آنها معمولاً تولید مثل می کنند.


جمعیت:
به مجموع افراد یک نوع از جانداران که در جای خاصی زندگی می کنند جمعیت می گویند.


تغییرات جمعیت:
در صورتی که افراد یک جمعیت هیچ تغییری نکنند و تعداد افراد جمعیت همیشه یکسان بماند هیچ فردی نمی میرد و هیچ نوزادی به دنیا نمی آید. ولی همین دو عامل مرگ و میر باعث ایجاد تغییر در جمعیت می شوند. در طبیعت جمعیت گیاهان و جانوران معمولاً ثابت می ماند چون عوامل کم کننده و زیاد کننده تقریباً به طور متعادل حرکت می کنند.


جمعیت انسان:
انسان بر خلاف سایر موجودات زنده می تواند از تأثیر عوامل کاهش دهنده یا افزایش دهنده جمعیت بکاهد. اگر انسان مواد اضافی یا انرژی هایی مانند گرما و یا صدا را به محیط زیست خود وارد کند و با آنها سلامتی جانداران را به خطر بیندازد، محیط زیست را آلوده کرده است. هوا، آب، ‌خاک و مواد غذایی در معرض آلودگی قرار دارند. آبها نیز توسط ورود مواد زاید کارخانه ها،‌ کودهای شیمیایی و سموم شیمیایی آلوده می شوند. امروزه آلودگی آبگیرها، دریاچه ها و تالاب ها به صورت یک مشکل اساسی برای محیط زیست در آمده است.

در محل زندگی به دلیل وجود سر و صداهای بلند که برای گوش مضر است، آلودگی صوتی وجود دارد. شنیدن صداهای بلند مانند صدای هواپیما و کامیون از نزدیک، برای سلامتی ما مضر است.



  پرسش های بخش 11
جملات صحیح و ناصحیح را مشخص کنید.

 

درست

نادرست

1- انرژی بدن ما از گیاهان و جانورانی که می خوریم تأمین می شود.

*

 

2- محیط زیست جانداران مختلف شبیه به هم است.

*

 

3- انسان برای وارد شدن به هر یک از محیط های زیستی در خود تغییرات ایجاد می کند؟

 

*

4- ما نیز جزئی از یک شبکه بزرگ غذایی هستیم.

*

 

5- باکتری های تجزیه کننده موجودات در شبکه غذایی تأثیری ندارند.

 

*

 



  سؤالات تشریحی
1- کدام گروه از موجودات غذایی خود را می سازند؟

گیاهان 



  2- تولید کننده و مصرف کننده مواد غذایی یعنی چه؟

تولید کننده مواد غذایی گیاهان هستند که خودشان غذا می سازند و مصرف کننده ها انسان و جانوران گیاهخوار و گوشتخوار هستند. 



  3- منظور از زنجیره غذایی چیست؟

رابطه غذایی بین موجودات مصرف کننده و تولید کننده را زنجیره غذایی می گویند. 



  4- در هر زنجیره غذایی چند تولید کننده و چند مصرف کننده وجود دارد؟

یک تولید کننده و چند مصرف کننده 



  5- منظور از محیط زیست چیست؟

هر چیز که در اطراف ما وجود دارد و بر زندگی ما اثر می گذارد محیط زیست ما را تشکیل می دهد. 



  6- منظور از منابع طبیعی چیست؟

همه چیزهایی که در طبیعت وجود دارند و مردم از آنها استفاده می کنند منابع طبیعی هستند. 



  7- چه منابعی جبران شدنی هستند؟

گیاهان، جانوران، اکسیژن از منابع جبران شدنی هستند. 



  8- جمعیت چیست؟

به مجموع افراد یک نوع از جانداران که در جای خاصی زندگی می کنند جمعیت نامیده می شوند. 



  9- چرا جمعیت گیاهان و جانوران معمولاً ثابت می ماند؟

زیرا عوامل کم کننده و زیاد کننده جمعیت تقریباً به طور متعادل عمل می کنند. 



  10- چه چیزهائی محیط زیست را آلوده می کنند؟

مواد اضافی، خوراکی ها، دود و گرما و صدای اتومبیل ها و کارخانه ها، کودهای شیمیایی و سمی و جاری شدن فاضلاب خانه و کارخانه ها به درون آب ها باعث آلودگی آب ها و محیط زیست می شوند.

اندام های حسی

  بخش دهم - اندام های حسی

انسان ها دارای پنج اندام حسی به نام چشم، گوش، بینی، زبان و پوست هستند. تمام اندام های حسی به جز پوست که در سطح بدن قرارگرفته، در سر قرار گرفته اند.


دیدن:
بیشتر اطلاعاتی که ما از دنیای اطراف خود به دست می آوریم از راه بینایی است. در داخل پرده درونی چشم ( ساختمان بینایی ما) سلول های عصبی ویژه ای وجود دارد که در مقابل نور حساس هستند پیامی که این سلول ها به مخ می فرستد باعث می شود که نور، رنگ و شکل اشیاء را تشخیص بدهیم.


نزدیک بینی و دوربینی:
چشم شما زمانی خوب می بیند که تصویر بر روی پرده حساس پشت آن تشکیل شود. در بعضی از افراد، تصویر اجسام به طور کاملاً واضح در روی پرده حساس چشم تشکیل نمی شود. اگر این افراد فقط نزدیک را خوب ببینند به آنها نزدیک بین گفته می شود بعضی دیگر هم اجسام دور را خوب می بینند و به آنها دوربین گفته می شود.
با استفاده از عدسی های مخصوص می توان هر دو عیب را برطرف کرد.


علامت نزدیک بینی و دوربینی چیست؟
بیشتر نزدیک بینی و دوربینی ها ارثی هستند. بیشتر عیب های بینایی به تدریج و بسیار آرام ایجاد می شوند. بعضی دانش آموزان در سر کلاس درس مشکل بینایی دارند که باید توسط متخصصین بینایی برطرف گردد.


مراقبت از چشم ها:
برای مراقبت از چشم باید به این نکات توجه کرد:
1- در هنگام مطالعه از نور بسیار زیاد یا کم پرهیز کنید
2- در روزهای تابستان یا روزهای برفی زمستان از عینک آفتابی استفاده کنید.
3- در هنگام کار با ابزار خطرناک از عینک ایمنی استفاده کنید.
4- اگر گرد و خاک یا چیزی وارد چشم شما شد، پلک ها را با دست نمالید، از یک بزرگ تر کمک بخواهید.


شنیدن:
گوش نیز ارتباط ما را با دنیای اطراف برقرار می کند. داشتن گوش های سالم برای یادگیری بهتر و ایمنی لازم است.


چگونه می شنویم؟
هر چیزی که صدا ایجاد می کند، باعث لرزش هوا می شود. در همه طرف پخش می شود و قسمتی از آن به گوش می رسد. ذرات در حالت لرزش هوا، به پرده گوش برخورد می کنند. این پرده در انتهای سوراخ گوش قرار گرفته است. لرزش هوا پرده ی نازک و پهن گوش را می لرزاند. لرزش پرده گوش به قسمت حلزون مانندی که در داخل سر قرار گرفته است می رسد. در این قسمت، ابتدای رشته های عصبی ویژه ای وجود دارد که به مخ می روند و پیام شنوایی را به آن می رسانند.


عیب های گوش:
بعضی افراد بعضی صداها را نمی شنوند و گفته می شود گوش آنها سنگین است. سنگینی گوش ممکن است موقتی باشد و علت آن جمع شدن مواد ترشحی درون سوراخ گوش بر روی پرده انتهای آن است. پزشک می تواند گوش را به آسانی شست و شو بدهد و این مواد را بردارد. اگر صدای شدیدی به وجود آید ممکن است پرده آن را پاره کند بعضی صداهای معمولی به گوش آسیب می رسانند. کارگران که با ماشین آلات پر سر و صدا کار می کنند، دچار ناراحتی شنوایی می شوند.


تشخیص ناراحتی های شنوایی با کمک دستگاه شنوایی سنجی صورت می گیرد.به این نکات دقت کنید:
1- گوش ها را تمییز کنید
2- هرگز چیز نوک تیز وارد گوش نکنید.
3- هرگز در گوش کسی داد نزنید
4- هرگز با دست یا کتاب یا چیز دیگر به گوش کسی ضربه نزنید.


بوییدن و چشیدن:
زبان و بینی دو اندامی هستند که از نظر احساس، بو و مزه شبیه هم عمل می کنند. در هر دو اندام رشته های عصبی وجود دارد که نسبت به مولکول های مواد بو دار و مزه دار، حساس است. البته برای اینکه بوی چیزی حس شود مولکول های آن باید همراه هوا به بالای بینی برسند. برای حس کردن یک مزه خوراکی، لازم است مولکول های آن در آب دهان حل شوند. به همین علت، مزه غذایی که با قاشق وارد دهان می شود را احساس می کنیم اما خود قاشق مزه ندارد.


لمس کردن:
پوست بدن، کارهای متفاوتی انجام می دهد، یکی از این کارها، حس کردن گرمی، سردی، زبری، نرمی، فشار و درد است. پوست رشته های عصبی فراوان دارد که هر کدام از آنها کار ویژه ای انجام می دهند. پوست عضو مهمی است که چند کار مهم دیگر را هم انجام می دهد.



  پرسش های بخش 10
در جای خالی کلمات مناسب بگذارید.

1- با استفاده از عینک مخصوص می توان عیب های چشم را بر طرف کرد.
2- هر چیزی که صدا ایجاد کند باعث لرزش هوا می شود.
3- هماهنگی بین اندام های حسی ما بر عهده مخ است.
4- تشخیص ناراحتی های شنوایی، به کمک دستگاه شنوایی سنجی انجام می گیرد.
5- در چشم سالم تصویر اجسام بر روی پرده حساس تشکیل می شود.
6- پوست اندام حس لامسه است.
 



  سؤالات تشریحی
1- فایده وجود اندام های حسی برای ما و جانوران دیگر چیست؟

اندام های حسی، آگاهی لازم را از دنیای اطراف به ما می دهند. 



  2- چرا بیشتر اندام های حسی در سر قرار گرفته اند؟

زیرا سر کمتر از بقیه اعضا در معرض ضربه و حادثه است و علاوه بر آن استخوان های سر طوری قرار گرفته اند که می توانند اعصاب مربوط به اندام های حسی را محافظت کنند. 



  3- کار رشته های عصبی چیست؟

رشته های عصب پیام ها را دریافت می کنند و به مخ انتقال می دهند. 



  4- در تاریکی به وسیله کدام حس چیزی را که می خواهیم پیدا می کنیم؟

به وسیله لمس کردن 



  5- نور پس از عبور از چه قسمت هایی به داخل چشم نفوذ می کند؟

پس از عبور از قرنیه و مردمک 



  6- چشم نزدیک بین چگونه است؟

چشم نزدیک بین، دور را خوب نمی بیند و فقط نزدیک را خوب می بیند. 



  7- علائم نزدیک بین و دور بین چگونه است؟

چشم نزدیک بین چیزهای دور را خوب نمی بیند و چشم های دوربین چیزهای خوب را تشخیص نمی دهد. 



  8- داشتن گوش های سالم چه فایده ای دارد؟

گوش های سالم، ما را با دنیا، بهتر آشنا می کند و به یادگیری و ایمنی ما کمک می کند. 



  9- لرزش هوا پس از برخورد به پرده گوش به کدام قسمت می رسد؟

به قسمت حلزونی 



  10- صداهای بسیار شدید چه آسیبی به گوش می رسانند؟

به پرده گوش آسیب می رسانند و دیگر صدا را به خوبی نمی شنویم. 



  11- قسمت خارجی گوش از چه ماده ای ساخته شده و چه حالتی دارد؟

از غضروف ساخته شده و نرم است. 



  12- گرمی، ‌سردی، ‌زبری،‌ نرمی، ‌فشار و درد را با کدام حس درک می کنیم؟

با لمس کردن 



  13- آیا صدا از تمام مواد یکسان عبور می کند؟

خیر، صدا از بعضی مواد به خوبی عبور می کند مثل آب و هوا و از بعضی مواد به خوبی عبور نمی کند مثل چوب و پنبه. 

مبارزه پنهان

بخش نهم - مبارزه پنهان

در زمان های قدیم، مردم دلیل بسیاری از بیماری های خود را نمی دانستند و از وجود میکروب (جانداران بسیار کوچک) که با چشم دیده نمی شود ولی باعث به وجود آمدن بیماری می شوند- مطلع نبودند. در آن زمان به دلیل عدم رعایت مسائل بهداشتی، بیماری به سرعت میان مردم پراکنده می شد و عده زیادی را می کشت.


میکروب چیست؟
میکروب جاندار خاصی نیست؛ بلکه باکتری ها، قارچ های ذره بینی و موجوداتی به نام ویروس را به طور کلی میکروب می نامند. ویروس ها از باکتری ها و قارچ ها بسیار کوچک ترند و می توانند در داخل بدن جانور یا گیاه به داخل سلول های موجودات زنده بروند، در آنجا تکثیر شوند و سلول را نکشند. ویروس ها فقط در داخل سلول زنده فعالیت دارند و نه بیرون از آن. آثار زنده بودن از خود نشان می دهند. هر نوع ویروسی فقط در داخل سلول های معینی از بدن گیاه یا جانور زندگی و فعالیت می کند. مثلاً ویروس آنفوانزا به دستگاه تنفس می رود و ویروس فلج اطفال به دستگاه عبوری آسیب می رساند.


راه های دفاع بدن:
1- پوست :
پوست وظیفه محافظت از بدن را دارد. جانداران بیماری زا نمی توانند در پوست سالم نفوذ کنند.


2- مخاط :
تنها راه ورود میکروب ها به بدن از راه پوست نیست، بلکه از راه هایی مانند دهان و بینی هم وارد می شوند. سطح داخلی دهان و بینی شما همیشه مرطوب است و ماده نسبتاً چسبناکی همیشه روی آنها را می پوشاند (شبیه آب دهان)، به این ماده مخاط گفته می شود. مخاط میکروب ها را به خود می چسباند و چون ماده میکروب کش دارد، بعضی از میکروب ها را می کشد. البته میکروب ها از راه آب و غذا وارد معده می شوند. اما در معده شیره ای ترشح می شود که بیشتر باکتری ها را می کشد.


3- گلبول سفید :
گاهی باکتری های زیان آور از راه زخم وارد بدن شما می شوند. در این موقع پوست به عنوان اولین راه دفاعی نمی تواند جلوی آنها را بگیرد. پس ممکن است باکتری ها در داخل بدن شما تولید مثل کنند و زیاد شوند آنگاه از راه خون به همه جای بدن برسند و شما را بیمار کنند. گلبول های سفید خون با میکروب ها مبارزه می کنند. بدون گلبول های سفید بدن نمی تواند در مقابل میکروب ها زنده بماند.

گلبول های سفید به باکتری ها حمله می کنند بعضی گلبول های، میکروب ها را می خورند و بعضی دیگر راه های دیگری را انتخاب می کنند.

بعضی گلبول ها موادی مانند پادتن ترشح می کنند. پادتن ها می توانند باکتری های خاصی را بکشند. برای هر نوع باکتری، پادتن خاصی لازم است و یک نوع پادتن نمی تواند همه اقسام باکتری ها را نابود کند.


کمک به دفاع بدن:
ما وقتی بیمار می شویم که بدن ما نتواند در برابر میکروب ها مقاومت کند و آنها را از بین ببرد. در این هنگام پزشک با دادن دارو به دفاع بدن ما کمک می کند. مانند داروهای ضد عفونی کننده ها و آنتی بیوتیک ها.

1- ضدعفونی کننده ها:
موادی که میکروب ها را در بیرون بدن می کشید، ضد عفونی کننده نام دارند.


2- آنتی بیوتیک ها:
به گروهی از داروهای میکروب کش آنتی بیوتیک می گویند. در قدیم نان و پنیر کپک زده را روی زخم می گذاشتند گاهی این مواد زخم را درمان می کردند اما کسی علت را نمی دانست.

در حدود 70 سال پیش فلمینگ میکروب شناس انگلیسی با تحقیق بر روی میکروب ها موفق شد تا با رشد دادن کپک سبز ماده ای را به دست آورد که خاصیت میکروب کش داشت و به آن پنی سیلین می گفتند. و این کار باعث شد تا اولین آنتی بیوتیک کشف شود.


واکسن چیست؟
واکسن ها میکروب های کشته شده یا ضعیف شده بیماری ها هستند که وقتی مقدار کمی از آنها به بدن تزریق شود گلبول های سفید پادتن مورد نظر را می سازند. یکی از انواع واکسن ها، واکسن سرخک است که در کودکی تزریق می شود. این واکسن باعث می شود تا بدن پادتن لازم را داشته باشد و در صورت ورود ویروس سرخک به بدن آن را از بین ببرد.



  پرسش های بخش 9
1- عامل کدام دسته از بیماری های زیر، ویروس است؟

1- فلج اطفال، هاری، آبله
2- کچلی، حصبه، سرخک
3- سل، آنفلوانزا، فلج اطفال
4- کزاز، سرخک، هاری
 



  2- کدامیک از موارد زیر، کار مبارزه با باکتری ها را بر عهده دارند؟

1- گلبول قرمز
2- استخوان ها
3- عضلات
4- گلبول های سفید
 



  3- میکروب پس از گذشتن از اولین موردهای دفاعی بدن با کدام قسمت زیر از بین می رود؟

1- مایع مخاطی
2- گلبول های سفید
3- پوست
4- اشک چشم
 



  4-عامل کدام بیماری زیر، باکتری ها هستند؟

1- فلج اطفال
2- سرخک
3- کزاز
4- هاری
 



  5- به موادی که میکروب ها را بیرون از بدن می کشند چه می گویند؟

1- واکسن ها
2- ضدعفونی کننده
3- آنتی بیوتیک ها
4- هیچکدام
 



  6- ولین آنتی بیوتیک، به نام پنی سیلین توسط چه کسی کشف شد؟

1- ورستن
2- ازی
3- لمینگ
4- استور

سوال

 

یک

دو

سه

چهار

پنج

شش

جواب

گزینه :

1

4

2

3

2

3


 



  سؤالات تشریحی

1- بیماری های واگیردار کدامند؟

به بیماری هایی که از یک فرد به افراد دیگر منتقل می شود واگیردار می گویند.

 

 

2- چرا میکروب ها در بدن به سرعت تولید مثل می کنند؟

زیرا در بدن غذا و دمای مناسب برای رشد آنان وجود دارد.

 

 

3- ساختمان ویروس ها چگونه است؟

بسیار ساده است و از ساختمان موجودات تک سلولی ساده تر است و مواد درون هسته یافت می شوند.

 

 

4- باکتری های بیماری زا را نام ببرید؟

حصبه، وبا و سل

 

 

5- باکتری ها در کدام گروه طبقه بندی می شوند؟

در گروه آغازیان

 

 

6- فایده مخاط بینی چیست؟

مخاط، میکروب هایی را که می خواهند وارد بدن شوند به خودش می چسباند و چون ماده میکروب کشی هم در آن وجود دارد بعضی از میکروب ها را از بین می برد.

 

 

7- گلبول های سفید چه می کنند؟

گلبول های سفید به دو طریق موجب نابودی میکروب ها می شوند بعضی میکروب ها را می خورند و بعضی دیگر پادتن یا داروی ضد سم را می سازند.

 

 

8- داروهای ضد میکروب چند نوع هستند؟

دو نوع هستند. یا میکروب های خارج از بدن را از بین می برند که به آنها داروی ضد عفونی کننده می گوئیم یا ممکن است از نوع داروهای میکروب کش باشند که به آنها آنتی بیوتیک می گوئیم.

 

 

9- واکسن چیست؟

واکسن میکروب ضعیف شده یا کشته شده میکروب ها است. وقتی این میکروب ها وارد بدن می شوند گلبول های سفید به دفاع از بدن بر می خیزند تا مقاومت بدن را افزایش دهند و در بدن پادتن علیه آن بیماری ایجاد می شود.

 

 

10- چند راه محافظت از غذاها را در برابر باکتری بنویسید؟

استفاده از یخچال، استفاده از نمک، خشک کردن بعضی از خوراکی ها