آغازیان

 

علوم تجربی پنجم ابتدایی



  بخش هشتم - آغازیان

به جز گیاهان و جانوران، جانداران دیگر نیز هستند که حرکت می کنند و برای رشد به غذا نیاز دارند و تنفس می کنند. این جانداران که بعضی از صفات گیاهان و بعضی از صفات جانوران را دارند آغازیان نامیده می شوند.


 


آغازیان ساختمان بدنی ساده دارند و به علت کوچکی فقط با میکروسکوپ دیده می شوند. بعضی مانند باکتری فقط یک سلول دارند و بعضی دیگر پر سلولی هستند. آغازیان به شکل زیر طبقه بندی شده اند:


جلبک ها، آغازیانِ گیاه مانند:
جلبک ها به دلیل آنکه بدنشان از گیاهان ساده تر است در گروه آغازیان قرار گرفته اند ولی آنها نیز سبزینه یا کلروفیل دارند.
جلبک ها به رنگ های قرمز، سبز یا قهوه ای دیده می شود. بیشتر جلبک هایی که در آب زندگی می کنند تگ سلولی هستند اما انواع پرسلولی نیز دارند. طول برخی از جلبک های پرسلولی دریایی به 60 متر می رسد.


فایده ها:
جلبک ها غذای جانوران آبزی هستند. از جلبک های دریایی موادی به دست می آید که در صنعت مانند بستنی سازی و تهیه خمیر دندان به کار می رود.


باکتری ها:
باکتری ها فراوان ترین جانداران روی زمین هستند. بعضی در آب، بعضی در خاک و بعضی در داخل یا روی بدن گیاهان و جانوران زندگی می کنند. به طور کلی در هر کجا که موجود زنده باشد، باکتری ها نیز یافت می شوند. در روی دست شما تعداد زیادی باکتری وجود دارد ولی شما نمی بینید. باکتری ها فقط یک سلول بسیار کوچک هستند. باکتری ها به اشکال کروی، خمیده و ‌میله ای دیده می شوند.


فایده ها:
1- درست کردن کود که یکی از کارهای مفید با کتری های داخل خاک است. بعضی باکتری ها بدن موجودات زنده را تجزیه می کنند و مواد آنها را به خاک می دهند و گیاهان این مواد را مصرف می کنند.

2-انسان از هزاران سال پیش بدون شناخت باکتری ها از آنها استفاده کرده و از آنها برای تبدیل بعضی میوه ها (مانند انگور) به سرکه یا تبدیل شیر به ماست استفاده کرده است.


تولید مثل:
باکتری ها نیز تولید مثل می کنند. از یک باکتری به دو باکتری و بعد به 4 باکتری و به همین شکل به سرعت تقسیم ادامه می یابد. تولید مثل آنها گاه زیاد و گاه کم است.

تولید مثل باکتری ها




قارچ ها:
قارچ ها موجودات زنده ای هستند که مانند گیاهان در یک جا ساکن هستند اما چون سبزینه ندارند نمی توانند غذا سازی کنند و به انواع مختلف مانند کپک ها و قارچ های چتری تقسیم می شوند.


کپک ها:
کپک ها در روی نان و میوه و مربا دیده می شوند. کپک نوعی قارچ است که میوه یا چیزهای دیگر را تجزیه کرده و مصرف می کند.


قارچ های چتری:
قارچ های چتری روی چوب های پوسیده تنه درختان یا روی خاک دیده می شود بیشتر قارچ های چتری که در طبیعت یافت می شوند. سمی هستند ولی در میان آنها انواع خوراکی هم وجود دارد. قارچ ها به وسیله سلول های بسیار ریزی به نام هاگ تولید مثل می کنند. هاگ در اندامی به نام هاگدان تولید می شوند و پس از رسیدن یا پاره کردن دیواره هاگدان آزاد می شوند.

این هاگ ها همراه باد یا آب به نقاط مختلف می روند. در هر جا که رویش مناسبی داشته باشند، رشد کرده و قارچ های دیگری را به وجود می آورند.


فایده ها و ضررها
فایده ها:
قارچ ها اهمیت فراوانی دارند. بعضی از آنها بسیار کوچک هستند و مانند باکتری، بدن گیاهان و جانوران مرده را تجزیه می کنند تا مواد مورد نیاز خود را جذب کنند. موادی که از تجزیه گیاهان و جانوران مرده به دست می آید، به خاک بر می گردد و دوباره وسیله مصرف گیاهان می شود. ما بعضی قارچ ها را می خوریم و بعضی هم به جهت وجود دارویی به نام پنی سیلین در امر پزشکی و برای کُشتن باکتری ها به کار می روند.


ضررها:
انواعی از قارچ ها انگل گیاهان یا جانوران می شوند. این قارچ ها به گیاهانی مانند گندم، سیب زمینی و بعضی از میوه ها زیان می رسانند. بعضی قارچ ها هم باعث بروز بیماری پوستی می شوند.


مخمّر:
مخمّر قارچ ذره بینی است که در خمیر ترش نانوایی موجود است و توسط نانواها جهت پخت نان به کار گرفته می شود .
 



  پرسش های بخش 8

1- بدن موجودات زنده تک سلولی چگونه است؟

بسیار ساده است و فقط از یک سلول ساخته شده است.

 

 

2- کدام دسته از جانوران در گروه آغازیان طبقه بندی می شوند؟

باکتری ها، قارچ ها و انواعی از جلبک ها در گروه آغازیان قرار دارند. نوعی از جلبک ها که ویژه گی گیاهی دارند در گروه گیاهان طبقه بندی می شوند.

 

 

3- جلبک چیست؟

ساختمان بدن جلبک ها از گیاهان ساده تر است. کلروفیل دارند و برای خود غذا می سازند.

 

 

4- جلبک ها در کجا زندگی می کنند؟

بیشتر جلبک ها در آب زندگی می کنند و تک سلولی هستند.

 

 

5- جلبک ها در چه جاهایی می رویند؟

در آب های شور و شیرین

 

 

6- باکتری ها در کجا زندگی می کنند؟

باکتری ها در همه جا، آب، هوا، خاک و بدن جانداران زندگی می کنند.

 

 

7- اندازه باکتری ها چقدر است؟

بسیار کوچک هستند به طوری که در یک نقطه به اندازه سر سوزن 250 هزار باکتری جا می گیرد.

 

 

8- باکتری ها چند نوع هستند؟

دو نوع هستند. ممکن است مفید یا مضر باشند. باکتری های مفید بقایای موجودات زنده را تجزیه می کنند و دوباره برای گیاه قابل استفاده می کنند. از باکتری های مفید برای ساختن دارو و تولید مواد غذایی استفاده می کنند. باکتری های مضر باعث بیماری و فاسد شدن غذا می شوند.

 

 

9- باکتری ها چگونه تولید مثل می کنند؟

با تقسیم شدن سلول زیاد می شوند.

 

 

10- قارچ ها چه ویژه گی هایی دارند؟

قارچ ها کلروفیل یا سبزینه ندارند و نمی توانند برای خود غذا بسازند. قارچ ها از گیاهان و جانوران میزبان غذای خود را تأمین می کنند. دیواره اسکلتی دارند.

 

 

11- قارچ چتری کجا زندگی می کند؟

روی چوب های پوسیده، تنه درختان یا مواد پوسیده دیگر زندگی می کند.

 

 

12- قارچ ها در چه شرایطی بهتر رشد می کنند؟

قارچ ها در هوای مرطوب بهتر رشد می کنند.

 

 

13- قارچ ها چه تفاوتی با گیاهان دارند؟

قارچ ها کلروفیل یا سبزینه ندارند و نمی توانند برای خود غذا بسازند. قارچ ها، ریشه، ساقه و برگ دارند.

 

 

14- مخمرها از گروه کدام جانداران هستند؟

از آغازیان و در گروه قارچ ها هستند.

 

 

15- جلبک ها چگونه تولید مثل می کنند؟

گاهی با قطعه قطعه شدن و گاهی مانند گیاهان از ترکیب سلول های نر و ماده جلبک جدید ایجاد می شود.

 

 

16- مهم ترین عامل وجود باکتری ها و قارچ ها در طبیعت چیست؟

باکتری ها و قارچ ها بقایای موجودات زنده را تجزیه می کنند و این مواد را برای گیاهان و سایر جانداران قابل استفاده می کنند.

 

 

17- چه موادی می شناسید که در اثر وجود باکتری ها ایجاد می شوند؟

ماست، سرکه، الکل

بخش هفتم - زمین نا آرام

  بخش هفتم - زمین نا آرام

اگر در محل زندگی شما چاه کنده باشند، حتماً دیده اید که از داخل آن خاک و سنگ بیرون می آورند. این چاه خیلی عمیق نیست. اما چاهی که برای به دست آوردن نفت می کنند، چند صد متر عمق دارد. ولی هنوز تا مرکز زمین فاصله بسیار زیادی دارد. فاصله سطح زمین تا مرکز آن حدود 6400 کیلومتر است. دانشمندان حدس می زنند که تخم مرغ با زمین ما مشابهت دارد. تخم مرغ سه لایه به نام های پوسته، سفیده، و زرده دارد. زمین هم سه لایه دارد: پوسته، گوشته و هسته.


پوسته زمین:
پوسته زمین در مقایسه با کره زمین بسیار نازک است. جنس پوسته از سنگ است. پوسته برای ما بسیار مهم است. نفت، زغال سنگ، گاز و آب و بعضی فلزات در آن وجود دارد.


گوشته:
لایه میانی زمین بسیار کلفت تر و داغ تر از پوسته آن است. دمای گوشته زیاد است. دانشمندان معتقدند که به بعضی سنگ های این قسمت نیمه جامدند.


هسته:
هسته در مرکز زمین قرار گرفته و بسیار داغ است. هسته دو قسمت دارد: هسته درونی، هسته بیرونی. هر دو قسمت هسته از آهن و فلز دیگری به نام نیکل ساخته شده اند.


آتش فشان:
در بعضی نقاط زیر پوسته، سنگ ها نرم و داغند. گاهی سنگ ها ذوب می شوند. اگر این سنگ های ذوب شده راهی به بیرون زمین بیابند از آن خارج می شوند و آتش فشان ها را به وجود می آورند. مخروط آتش فشان ها از موادی به وجود می آید که از دهانه خارج می شوند. علاوه بر مواد مذاب، مواد جامد و گاز از دهانه آتش فشان ها خارج می شوند. بعضی از این گازها سمی و کشنده اند. اگر مواد جامد دانه ریز باشند. به آنها خاکستر می گویند. یک آتشفشان همیشه فعالیت نمی کند و بعد از مدتی غیر فعال می شود. کوه دماوند مدت هاست که دیگر فعالیتی ندارد.


زمین لرزه:
در همه جای سطح زمین خطر زمین لرزه وجود دارد. در بعضی نقاط بیشتر از نقاط دیگر، اتفاق می افتد. در خرابی های حاصل از زمین لرزه، تنها شدید یا ضعیف بودن زمین لرزه دخالت ندار بلکه استحکام زمین و ساختمان ها نیز مهم است.


هنگام زمین لرزه چه باید کرد؟
در هنگام زمین لرزه به کنار دیوارهای داخلی بروید. زیر میزهای محکم قرار بگیرید. داخل راهروهای کم وسعت بروید و داخل چارچوب در بایستید. و از محل های زیر دوری کنید:

آشپزخانه – زیر سقف های وسیع – کتابخانه و قفسه و کنار دیوارهای داخلی.
آرامش و خونسردی خود را در مدت زمین لرزه حفظ کنید.



  پرسش های بخش 7
1- کدام لایه زمین کم ترین ضخامت را دارد؟

1- گوشته
2- پوسته
3- هسته
 



  2- منابع معدنی را در کدام لایه زمین می توان یافت؟

1- پوسته
2- گوشته
3- هسته
 



  3- کدام لایه زمین از مواد نیمه جامد تشکیل یافته است؟

1- پوسته
2- گوشته
3- هسته
 



  4- هر دو قسمت از آهن و نیکل ساخته شده اند؟

1- پوسته
2- گوشته
3- هسته

سوال

 

یک

دو

سه

چهار

جواب

گزینه :

2

1

2

3


 



  سؤالات تشریحی
1- چرا در زمین چاه می کنند؟

برای رسیدن به آب و نفت در زمین چاه می کنند. 



  2- مواد کافی، نفت، آب و ذغال سنگ در کدام قسمت زمین قرار دارند؟

در قسمت پوسته 



  3- پوسته زمین با گوشته چه تفاوتی دارد؟

پوسته نازک تر است و گوشته گرمای بسیار زیادتری از پوسته دارد. سنگ ها در گوشته به حالت مذاب و خمیری هستند. 



  4- هسته در کدام قسمت زمین است؟ جنس آن از چیست؟

در قسمت مرکزی زمین و جنس آن از آهن و نیکل است. 



  5- آتشفشان ها چگونه ایجاد می شوند؟

وقتی گرمای مواد مذاب زمین زیاد شود حجم بیشتری پیدا می کنند. ناگزیر برای خروج از زمین از قسمت هایی که احتمالاً پوسته نازک تر است، خارج می شوند. 



  6- ازدهانه آتشفشان ها چه چیزهایی خارج می شود؟

مواد مذاب، جامد، گاز، گاهی مواد جامد آن قدر ریز هستند که به آنها خاکستر می گویند. گازها نیز ممکن است سمی و کشنده باشند. 



  7- زمین لرزه چگونه ایجاد می شود؟

وقتی در بین سنگ های زمین شکاف ایجاد می شود، سنگ ها به یکدیگر ساییده می شوند و در اثر این ساییدگی مایه درونی زمین لرزش پیدا می کند و به صورت حرکت موجی، درون زمین مسیری را می پیماید و در نتیجه موجب لرزش زمین و شکستگی پوسته زمین و زمین لرزه می شود. 



  8- زمین لرزه در چه جاهائی خرابی بیشتری به بار می آورد؟

در جایی که خانه ها گلی و سست باشند.

بخش ششم - خاک زندگی بخش

  بخش ششم - خاک زندگی بخش

آموختید که خاک برای کشاورزی لازم است. زیرا مواد معدنی لازم را به گیاه می دهد. گیاهان مواد معدنی را از خاک می گیرند و همراه آبی که از ریشه بالا می رود به اندام های خود می رسانند.


تشکیل خاک:
در طول سالیان دراز و در اثر خرد شدن سنگ ها، ‌خاک تشکیل می شود. این کار به چند صورت انجام می گیرد.
1- سنگ ها در زیر نور آفتاب در روز، گرم و در شب، سرد شده و در اثر تکرار این کار ترک خورده و خرد می شوند و خاک را به وجود می آورند.
2- آبی که در زمستان در لابه لای ترک سنگ ها یخ می بندد، باعث می شود آنها زودتر خرد شوند.
3- ریشه گیاهان باعث به وجود آمدن خاک و خرد شدن سنگ ها می شود.


مواد تشکیل دهنده خاک:
جنس خاکی که به وجود می آید بستگی به مواد اولیه سنگی دارد که آن را به وجود آورده است. خاک ممکن است نرم یا زبر باشد. دانه های خاک نرم ریزتر از خاک زبر است. برای تشخیص مواد داخل خاک آزمایش ص 48 کتاب را انجام دهید.


نفوذ‌ آب در خاک:
کشاورزی بدون آب ممکن نیست ولی تنها می دانید که آب در همه نوع خاک به یک اندازه و با یک سرعت نفوذ نمی کند.


خاک و رشد گیاهان:
‌در حدود سه هزار سال پیش دانشمندی به نام یورستن می خواست بداند که گیاهان برای رشد چه چیزی را از خاک می گیرند. او مقداری برگ خشکیده را از یک مزرعه جمع کرد. آنها را سوزانده و خاکستر باقی مانده را با مقداری آب خالص مخلوط کرد و در ظرف سوراخداری ریخت. یورستن آبی را که از ظرف خارج می شد جمع کرد، آن را چشید و متوجه شد که مزه آن تغییر کرده است او نتیجه گیری کرد که گیاهان موادی را از خاک می گیرند.


گیاخاک چیست؟
خاک مزرعه به این دلیل از خاک کنار جاده و بیابان بهتر است که مقداری از باقی مانده بدن گیاهان و جانوران مرده و پوسیده به آن اضافه شده است. به این مواد که رنگ تیره دارند گیاخاک می گویند و این خاک برای کشاورزی لازم است.


فرسایش خاک:
وقتی چند بار در یک خاک کشاورزی صورت گیرد، ‌خاک، مواد مفید خود را از دست می دهد. برای همین مدتی در این زمین کشاورزی صورت نمی گیرد تا زمین دوباره بتواند مواد غذایی کسب کند و برای این کار به زمین کود می دهند. کودها ممکن است گیاهی،‌ حیوانی یا شیمیایی باشند. با اینکه گیاهان از منابع مهم زندگی بشر هستند. ولی متأسفانه زندگی شهر نشینی بخشی از زمین های کشاورزی را از بین برده است.



  پرسش های بخش 6
در جای خالی کلمه مناسب بنویسید:

1- خاک از خرد شدن سنگ ها ایجاد می شود.
2- در کشاورزی خاک قسمت رو دارای اهمیت فراوانی است.
3- مدفوع جانوران یا مواد پوسیده گیاهی را کود می نامند.
4- دانشمندی که ثابت کرد گیاهان برای رشد کردن مواد موردنیاز خود را از خاک می گیرند، یورستن نام داشت.
5- مهم ترین عامل فرسایش خاک، آب است.
6- اجزای همه خاک ها مشابه نیستند.
 



  سؤالات تشریحی
1- خاک چگونه تشکیل می شود؟

وقتی سنگ ها در اثر گرما و سرما تغییر حجم دهند شکاف برداشته و خرد می شوند. خرد شدن سنگ ها به تدریج ادامه پیدا می کند و به خاک تبدیل می شود. سنگ ها بر اثر ساییده شدن در رودخانه نیز تبدیل به خاک می شوند. 



  2- آیا نوع سنگ در تعداد خاکی که تشکیل می شود تأثیر دارد؟

بله، سنگ های نرم، خاک بیشتری تولید می کنند. 



  3- آب در چه نوع خاکی سریع تر نفوذ می کند؟

در خاک های شنی و ماسه ای سریع تر نفوذ می کند. 



  4- گیاخاک چیست؟

بقایای گیاهان و جانوران که بر روی خاک قرار می گیرند به تدریج پوسیده شده و مواد مفیدی به خاک اضافه می کنند. این مواد برای کشاورزی لازم است. 



  5- چرا خاک مزرعه بهتر از خاک جاده و بیابان است؟

زیرا محتوای بقایای پوسیده شده گیاهان و جانوران است. 



  6- خاک کدام قسمت برای کشاورزی مناسب تر است؟

خاک قسمت رویی 



  7- برای تقویت خاک چه می کنند؟

به خاک کود اضافه می کنند. 



  8- چرا افزایش جمعیت موجب کم شدن زمین های کشاورزی می شود؟

زیرا زمین های کشاورزی برای سکونت شهرنشینان به آپارتمان و مناطق مسکونی و شهرک تبدیل می شود و زمین های کشاورزی کم می شود. 



  9- چرا خاک ضعیف می شود؟

برای اینکه مواد مفید خاک توسط گیاه جذب می شود و خاک مواد غذایی خود را از دست می دهد.