دستگاه گردش خون

درس علوم تجربی چهارم ابتدایی بخش 12  دستگاه گردش خون قلب یک ماهیچه تو خالی است که بسیار قوی است و هر بار که بسته می شود، خون داخل خود را با فشار از راه رگ ها به همه جای بدن می فرستد. دستگاه گردش خون شامل قلب و رگ ها (سرخرگ، مویرگ و سیاهرگ) می شود. قلب یا همان ماهیچه تو خالی و تلمبه خون در هر دقیقه حدود 70 بار پر و خالی می شود و هر بار مقداری خون را به داخل رگ ها می فرستد. تعداد ضربان قلب ما مساوی با تعداد ضربان نبض ماست و هرچه فعالیت ما بیشتر باشد، تعداد ضربان قلب ما هم بیشتر است. رگ ها:  (لوله های حمل کننده خون) رگ ها لوله های حمل کننده خون هستند. سرخرگ به رگ هایی گفته می شود که از قلب خارج می شوند و به اندام ها می رسند. سرخرگ هایی که از قلب خارج می شوند قطر زیادی دارند اما وقتی به داخل هر اندام می رسند کوچک تر و باریک تر می شوند. از قلب دو سرخرگ خارج می شود. یکی به شش ها می رود و دومی به اندام های گوناگون می رود. به رگ های بسیار باریکی که در کنار سلول ها وجود دارند، مویرگ گفته می شود. مویرگ ها فقط با میکروسکوپ دیده می شوند چون بسیار باریک هستند. خونی که از اندام ها خارج می شود، به قلب برمی گردد رگ هایی که خون را به قلب برمی گردانند سیاهرگ نام دارند. معمولاً سیاهرگ ها در نزدیکی سطح بدن و زیر پوست هستند اما سرخرگ ها داخل بدن قرار گرفته اند. ترکیب خون: در بدن انسان بزرگسال، حدود 5 لیتر خون وجود دارد. خون از سه قسمت پلاسما، گلبول قرمز و گلبول سفید تشکیل شده است. پلاسما یا قسمت مایع خون، بیشتر به آب اختصاص دارد و وظیفه آن انتقال مواد غذایی گوناگون و حل شده در پلاسما به سلول هاست. گلبول های قرمر در خون شناور هستند. قرمزی خون مربوط به همین گلبول هاست. زیرا تعداد آنها بسیار زیاد است. گلبول های قرمز اکسیژن را از شش ها به سلول های بدن می رسانند و در عوض دی اکسید کربن را از آنها می گیرند و به شش ها برمی گردانند. گلبول های سفید در برابر میکروب ها از بدن دفاع می کنند. تعداد گلبول های سفید بسیار کمتر از گلبول های قرمز است. پاکیزه کردن خون:  سلول های بدن بعد از گرفتن اکسیژن و مواد غذایی، چند نوع ماده دفعی تولید می کنند که دی اکسیدکربن، آب اوره و نمک کمترین آنهاست. اوره یک ماده سمی است و اگر در بدن بماند ما را مسموم می کند. کلیه ها: وظیفه پاکیزه کردن خون بر عهده کلیه هاست. هر بدن  کلیه دارد که در داخل شکم و در پشت معده و روده ها قرار گرفته اند. به هر کلیه یک سرخرگ بزرگ وارد می شود. تعداد مویرگ های کلیه زیاد است. سلول های کلیه آب اضافی، اوره و تعدادی از نمک ها را از خون می گیرند. به مجموعه این مواد ادرار می گویند. ادرار در اندامی به نام مثانه جمع می شود. در صورت پر شدن مثانه، شخص احساس دفع ادرار می کند. عرق: عرقی که از راه پوست دفع می شود مقدار زیادی آب و کمی نمک دارد. مواد سازنده عرق از رگ های خونی زیر پوست گرفته می شود. پس عراق هم مانند ادرار مواد زاید بدن را دفع می کند. پرسش های بخش 12 سوالات تکمیلی:  در جاهای خالی پاسخ صحیح بنویسید. 1- دفاع از بدن در برابر میکروب ها، وظیفه گلبول سفید می باشد. 2- پلاسمای خون دارای مواد غذایی و آب می باشد. 3- در بدن انسان خون وسیله رساندن مواد غذایی به سلول هاست. 4 - رگ هایی که خون را به قلب بر می گردانند سیاهرگ نام دارند. 5- قلب تقریباً در هر دقیقه 70 بار پر و خالی می شود. 6- رگ هایی که از قلب خارج می شوند و خون را به همه اندام ها می برند سرخرگ نام دارند. 7- کلیه ها خون را تصفیه می کنند. 8- مهم ترین ماده دفعی که اگر در بدن بماند ما را مسموم می کند اوره است. 9- وقتی مثانه پر شود انسان احساس دفع ادرار می کند. 10- هر ضربه قلب باعث پیدایش یک ضربه نبض می شود. سوالات تشریحی:  به سوالات زیر پاسخ کامل دهید: 1- دستگاه گردش خون شامل چه قسمت هایی است؟ خون، قلب، رگ ها 2- سیاهرگ ها در کجای بدن قرار دارند و کار آنها چیست؟ رگ هایی که خون و دی اکسید کربن را به قلب بر می گردانند سیاهرگ نام دارند. در نزدیک سطح بدن و زیر پوست قرار دارند. 3- وظیفه دستگاه گردش خون چیست؟ خون وظیفه دارد که اکسیژن و مواد غذایی را به سلول ها برساند و از سلول ها مواد زاید و دی اکسیدکربن را گرفته و بر گرداند. 4- خون از چه قسمت هایی تشکیل شده است؟ پلاسما، گلبول قرمز، گلبول سفید 5- کار گلبول های سفید مهم تر است یا گلبول های قرمز؟ هر دو نقش مهمی در بدن دارند. ولی کم شدن گلبول های قرمز که اکسیژن و مواد غذایی را به سلول ها می رسانند زودتر از کم شدن گلبول های سفید زندگی را غیر ممکن می سازد. 6- در چه قسمت هایی از بدن نبض وجود دارد؟ در قسمت هایی که سرخرگ ها از روی استخوان های سطحی عبور می کنند مانند مچ دست، مچ پا و شقیقه. 7- خون اکسیژن دار از کدام قسمت قلب به اندام ها می رود؟ از سمت چپ قلب 8- نبض چیست؟ نبض همان ضربان قلب است که در بعضی قسمت های بدن احساس می شود. 9- مواد اضافی چگونه از سلول ها به خون وارد می شوند؟ مویرگ ها رگ های بسیار باریکی هستند که با چشم دیده نمی شوند و در کنار سلول ها قرار دارند و اکسیژن و مواد غذایی را از خون به سلول می رسانند و دی اکسیدکربن و مواد اضافی را از سلول ها می گیرند. 10- پلاسما و گلبول های قرمز هر کدام چه رنگ هستند؟ پلاسما زرد کمرنگ و گلبول قرمز، سرخ رنگ هستند. 11- برای سلامت دستگاه گردش خون چه باید بکنیم؟ باید ورزش کنیم، غذاهای کافی، متنوع و مناسب بخوریم و استراحت کنیم. 12- در چه مواقعی گلبول های سفید اضافه می شوند؟ در صورت بروز  بیماری های عفونی 13- چرا نباید ادرار را زیاد در مثانه نگهداریم؟ زیرا اوره و مواد نمکی مثانه را پر می کنند و ادرار در کلیه باقی می ماند و موجب فساد کلیه می شود.     12

© 2002-2005, Islamic Republic of Iran Broadcasting Website.

دستگاه تنفس

درس علوم تجربی چهارم ابتدایی بخش 11  دستگاه تنفس کار دستگاه تنفس وارد نمودن اکسیژن به بدن و خارج نمودن دی اکسید کربن از بدن است. هوا از راه بینی و دهان وارد شش ها می شود. اندام های تنفسی:  از بینی، نای، نایژه ها، شش ها و کیسه هوایی تشکیل شده است. نای در قسمت جلوی گردن و در زیر انگشتان به صورت قطعه قطعه و سخت حس می شود. رسیدن اکسیژن به بدن اهمیت فراوانی دارد. هوا برای رسیدن به شش ها راه پر پیچ و خمی را طی می کند. در اطراف لوله هایی که هوا از داخل آنها عبور می کند موها و مواد چسبنده ای وجود دارد که در هنگام کشیدن نفس، گرد و غبار و مواد زاید به وسیله موها و آن مواد چسبنده گرفته شده و هوای پاکیزه به شش ها می رسد. اکسیژن هوایی از راه شش ها وارد خون می شود. خون، اکسیژن را به همه سلول های بدن می رساند و دی اکسید کربن تولید شده را از آنها پس می گیرد. این گاز همراه خون به شش ها باز می گردد و با هوا از شش ها خارج می شود. (مدل دستگاه تنفس ص 86 کتاب) بینی: راه عبور هواست و در آن ماده چسبنده و موهای ریزی وجود دارد که گرد و غبار هوا را می گیرد و هوای تمیز را وارد بدن می کند. رگ های خونی که در جدار بینی قرار دارند موجب گرم شدن هوا می شود. نای: هوا پس از عبور از بینی به این قسمت وارد می شود نای به دو قسمت تقسیم می شود و نایژه ها را به وجود می آورد. بهتر است با بینی تنفس کنیم. شش ها:  اندام های اصلی تنفس هستند. هر نایژه به یکی از شش ها وارد می شود و به بخش های کوچک تری تقسیم می شود که در انتهای این بخش ها کیسه هوا وجود دارد و اطراف آن دارای مویرگ است. اکسیژن هوا از راه مویرگ وارد خون می شود و این خون همان خونی است که به طرف چپ قلب می رود به اندام ها می رسد. پرسش های بخش 11  پاسخ صحیح را با علامت × مشخص کنید. 1- مواد غذایی و اکسیژن توسط چه چیزی به سلول بدن می رسد؟ کلیه ها         قلب           خون            شش ها      2- اندام اصلی تنفس کدام است؟ بینی           نای            شش          کیسه هوایی          3- سلول های مغز بیش از چند دقیقه بدون اکسیژن نمی توانند زنده بمانند؟ 5 دقیقه       10 دقیقه     1 روز           3 دقیقه       4- مایع زرد رنگ خون چه نام دارد؟ گلبول سفید            گلبول قرمز              پلاسما        آب    5- کیسه هوایی در کدام قسمت بدن است؟ قلب             معده          کلیه            شش         6- چرا تنفس با بینی بهتر از تنفس با دهان است؟ چون بینی هوا را گرم می کند          چون بینی هوا را پاکیزه می کند       چون بینی هوا را مرطوب می کند     هر سه مورد           سوالات تشریحی:  به پرسش های زیر پاسخ کامل دهید؟ 1- کار کیسه های هوایی را در دستگاه تنفس شرح دهید: اکسیژن از راه دیواره کیسه های هوایی وارد مویرگ ها می شود و از آنجا همراه با خون به قلب می رود. 2- چرا نباید با دهان نفس بکشیم؟ زیرا گر دو غبار هوایی که از راه شش ها وارد می شود گرفته نشده. 3- کار کدام قسمت از دستگاه تنفس مهم تر است؟ چرا؟ کار شش ها، زیرا در این اندام ها اکسیژن وارد خون می شود و دی اکسید کربن با هوای بازدم از بدن خارج می شود. 4 - از هر گازی چه نوع سوختی به وجود می آید؟ دی اکسید کربن. 5- چرا در بدن ما دی اکسیدکربن تولید می شود؟ مواد غذایی در سلول ها می سوزند و گاز دی اکسیدکربن تولید می شود. 6- اکسیژن چگونه به اندام های بدن می رسد؟ به وسیله گلبول های قرمز خون 7- آیا در هنگام فعالیت، موادغذایی بیشتر مصرف می شوند؟ چرا؟ بله، زیرا غذای بیشتری در خون می سوزد تا انرژی کافی برای اندام ها ایجاد می شود. به همین دلیل همیشه پس از فعالیت زیاد، احساس گرسنگی می کنیم. 8- کدامیک از موادی که بدن دفع می کند از راه بینی و دهان خارج می شود؟ گاز دی اکسیدکربن 9- چرا هنگام فعالیت ورزشی تعداد حرکات تنفسی افزایش می یابد؟ چون فعالیت باعث می شود تا سلول ها به اکسیژن بیشتری نیاز داشته باشند. 11 © 2002-2005, Islamic Republic of Iran Broadcasting Website. Email

زمین و همسایه های آن

10 درس علوم تجربی چهارم ابتدایی بخش 10  زمین و همسایه های آن زمین حرکت می کند: شاید شما تصور کنید که خورشید هر روز در آسمان جابه جا می شود. اما چنین نیست. زمین به دور خورشید حرکت می کند و هر شبانه روز یک دور به دور خود می چرخد. زمین هم به دور خود می گردد هم به دور خورشید. زمین مانند توپ است و خورشید در هنگام روز یک طرف آن را روشن می کند و در هنگام شب نیز طرف تاریک آن است. نزدیک ترین همسایه زمین: در هنگام شب در آسمان چه می بینید؟ ماه و تعداد زیادی ستاره. ماه بیش از هر چیز دیگر به ما نزدیک است و به همین دلیل، بزرگ به نظر می رسد. ماه با دوربین های قوی و بزرگ به نام تلسکوپ مشاهده می شود. سطح ماه از سنگ و غبار نرم پوشیده شده و به دلیل نبودن آب و هوا، هیچ موجود زنده ای در آن وجود ندارد. در روی ماه کوه های بلند، دشت های وسیع و گودا لهای دایره شکلی وجود دارد. ماه نور خود را از خورشید می گیرد و از خود نور ندارد و مانند آینه نور خورشید را به زمین منعکس می کند که به آن مهتاب می گویند. سفر به منظومه شمسی:  خورشید و 9 سیاره ای که به دور آن در گردش هستند منظومه شمسی نامیده می شوند. شمس یعنی خورشید و منظومه یعنی سیاراتی که به نظم در آسمان به دور خورشید می گردند همه سیاره ها هم به دور خود می چرخند و هم به دور خورشید. عطارد:  عطارد نزدیک ترین سیاره به خورشید است و سیاره کوچکی است که هر 88 روز یک بار به دور خورشید می گردد. به علت داغی عطارد، هیچ موجود زنده ای نمی تواند روی آن زندگی کند. زهره: زهره یا ناهید دومین سیاره منظومه شمسی است که صبح و عصر در نزدیکی محل طلوع و غروب خورشید دیده می شود و مانند زمین، کوه و دشت دارد و باز هم به دلیل نزدیکی به خورشید آب و موجود زنده ندارد. زمین: زمین سومین سیاره است که از دور به شکل کره سفید و زیبابی به نظر می رسد که  قسمت های به رنگ آب، اقیانوس ها و قسمت های سفید رنگ ابرها هستند. زمین به دلیل داشتن شرایط جوی مناسب دارای گیاهان، انسان ها و موجودات زنده است. مریخ: پس از زمین، مریخ قرار دارد. مریخ خاک قرمز رنگی دارد. در مریخ آب هست؛ ولی آب ها یخ زده اند و هر دو سال یک بار به دور خورشید می گردد. مشتری: سیاره بعدی مشتری است که از جنس گاز است. مشتری بزرگ ترین سیاره منظومه شمسی است. این سیاره آنقدر بزرگ است که 1400 کره به اندازه زمین در آن جای می گیرد. زحل: زحل سیاره بسیار زیبایی است که در اطراف آن، حلقه های روشن زیادی وجود دارد. زحل هر 29 سال یک بار به دور خورشید باز می گردد. اورانوس، نپتون و پلوتون: این سه سیاره به دلیل دوری از خورشید بسیار سردند. پلوتو دورترین سیاره به خورشید است. پرسش های بخش 10 جای خالی را با کلمات مناسب پر کنید. 1- سیاره مشتری 1400 برابر سیاره زمین است. 2- سیاره زحل در  هر 29 سال، یک بار به دور خورشید می گردد. 3- سیاره مریخ در هر 2 سال، یک بار به دور خورشید می گردد. 4- جنس سیاره زحل از گاز است. 5- داغ ترین سیاره منظومه شمسی، سیاره عطارد است. 6- همیشه طرفی از زمین که رو به خورشید است روز می باشد. 7- زمین در هر شبانه روز یک بار به دور خود می چرخد. سوالات تشریحی:  به پرسش های زیر پاسخ کامل دهید: 1- شب و روز چگونه پدید می آیند؟ از گردش زمین به دور خودش. 2- نزدیک ترین همسایه کره زمین در فضا چیست؟ ماه 3- تلسکوپ چیست؟ وسیله ای است که با آن چیزهای خیلی دور را می بینیم. 4- یک بار گردش ماه به دور زمین چقدر طول می کشد؟ 4 هفته 5- چرا ماه را به شکل های مختلف می بینیم؟ در گردش ماه به دور زمین همیشه تمام قسمت های ماه از خورشید نور نمی گیرد و مقدار نوری که ماه به زمین می تاباند مطابق با طرز  قرار گرفتن ماه نسبت به زمین است. 6- منظومه شمسی چیست؟ خورشید و 9 سیاره ای که به دور آن می گردند منظومه شمسی نام دارند. 7- کدام سیاره، خاک قرمز رنگی دارد؟ مریخ 8- کدام سیاره ها دارای گازهای منجمد هستند؟ مشتری، زحل، اورانوس، پنتون 9- به نظر شما چرا سیاره ها هر چه دورتر هستند، زمان گردش آنها به دور خورشید بیشتر طول می کشد؟ چون آنها در مسیر خود دایره های بزرگ تری را طی می کنند. 10 © 2002-2005, Islamic Republic of Iran Broadcasting Website.